Cứ lương thiện đi!

.:: Kim Yến ::.
(Bài phỏng vấn nghệ sĩ Lê Tấn Quốc đăng trên báo Sài Gòn Tiếp Thị số ngày thứ Sáu, 02/10/2009).

"Cứ lương thiện đi, thiếu thốn vật chất một chút không sao, mà không bị dằn vặt tâm hồn, lương tâm không cắn rứt. Có như vậy thì giấc ngủ mới bình yên." - Lê Tấn Quốc.

Tôi gặp lại anh vào một buổi sáng cuối tháng 9 của Sài Gòn, tại góc nhỏ ở nhà hàng Thanh Niên, nơi ngày xưa suốt năm năm ròng anh tự tình với tiếng saxo buồn như một tiếng thở dài. Khi đôi mắt mờ dần, anh bắt đầu tập sống với bóng tối và im lặng. Cũng là tập sống với nỗi đau, để bao dung hơn với cuộc đời, cho dù cuộc đời nghiệt ngã đến mấy…

Với một người không còn nhìn thấy mặt trời, anh bắt đầu một ngày mới như thế nào?
Tôi thường thức dậy từ rất sớm để nghe bản tin 5g của đài FM, và kết thúc một ngày sau khi lắng nghe hết chương trình đọc truyện đêm khuya… Thế giới của tôi bây giờ là âm thanh. Nhà tôi có một tủ sách, các con cũng thường đọc cho tôi nghe. Mỗi đêm, tôi thổi kèn ở nhà hàng Maxim, và mỗi sáng, tôi đi dạy ở trung tâm Khuyến nhạc nhà văn hoá Phú Nhuận. Lớp học này rất đặc biệt, vì các học trò mở ra cho tôi có dịp truyền lại nghề cho các em… Khổ đau mỗi người mỗi khác, chẳng ai giống ai, nhưng nhờ đi dạy, đi làm, được gần gũi học trò, kiếm được tiền nuôi sống bản thân và gia đình, nên mỗi đêm tôi không còn buồn nữa.

Cuộc đời anh trải qua nhiều mất mát, nỗi mất lớn nhất trong đời anh là gì? Anh đã thấm thía điều gì từ đó?
Cuộc sống có nhiều bước ngoặt chẳng ai lường trước được, nỗi mất mát lớn nhất trong đời tôi là mất cha. Giống như mất đi điểm tựa lớn nhất của đời mình. Năm ấy tôi 21 tuổi. Cha tôi là một nhà giáo, ông dạy con rất khắt khe, nên mấy người anh tôi thường không dám gần cha. Chỉ có cậu con út là tôi suốt ngày bám theo cha, nên cứ bị mấy anh trêu “ông già háp, ông cụ non”… Ông thường dạy tôi: “Mình nghèo thì đừng bao giờ mơ tưởng giàu có mà làm những điều sai trái không nên, nhưng khi trời đất cho mình giàu có thì đừng quên lúc nghèo. Đồng tiền rất cần, nhưng phải biết làm chủ đồng tiền, đừng để tiền sai khiến mình. Vì mất tiền thì còn tìm lại được, chứ mất đạo đức thì không thể nào tìm lại. Đạo đức như pha lê vậy, rất dễ vỡ, nên phải gìn giữ...”. Những điều cha dạy thấm vào tôi từ nhỏ, ông mất đã 35 năm nay, nhưng từ đó tới giờ mỗi bữa cơm tôi vẫn để ra hai chén, mời ba má về ăn cơm. Đôi đũa mà để lệch một chút tôi cũng phải sửa lại cho ngay ngắn… Sự lãng quên của người sống giết chết người chết, câu châm ngôn Pháp ấy cha tôi đặt trên bàn thờ ông bà, bây giờ tôi lấy ra để dạy con.

Hơn bốn mươi năm gắn bó với tiếng kèn saxophone, ấn tượng nào mà anh nhớ nhất về người thầy dạy nhạc của mình?
Năm 12 tuổi, tôi được người dượng rể, thường gọi là nghệ sĩ Sáu Già (Nguyễn Quang Thế Sang) dạy thổi kèn. Ông gom 15 đứa con nít trong xóm lại dạy đủ nhạc cụ để thành một ban nhạc không lấy tiền. Ai chơi hay còn được ông khao một chầu bánh xèo. Đầu tiên, ông dạy tôi thổi flute (sáo tây), rồi sang saxophone. Là người rất ý chí, ông có ý định đi vòng quanh thế giới bằng xe Lambretta hai bánh, nhưng đến Thái Lan thì bị tai nạn gãy chân phải trở về. Lúc về nước, ông mang theo cây kèn clarinette, và thế là tôi được học thêm loại nhạc cụ này. Chính ông đã cho tôi cảm nhận về những “màu” riêng biệt của từng loại nhạc, để trước hết phải chơi đúng màu, rồi mới có thể chơi đẹp. Những gì lai căng thường không bền. Nhiều khi nghe các bạn trẻ chơi nhạc, tôi thấy sợ cho nhạc cảm của cả một thế hệ.

Biết kiếm tiền từ năm 15 tuổi, sáng tới trường, tối sống lang bạt trong giới nghệ sĩ, tại sao lúc ấy anh không rơi vào cạm bẫy của rượu chè, hút xách?
Nếu không nhờ nề nếp gia đình đã tập cho mình một cái khuôn thì tôi cũng hư rồi. Tôi sợ nhất là cảnh bắt cha chờ cửa khi mình đi chơi về khuya. Có lẽ nhờ thương cha mà biết kiểm soát được mình, sống không bon chen, ông trời cho cái gì hưởng cái đó.

Có lẽ với anh, khó khăn nhất là khi phải rời bỏ những đứa con và người vợ của mình, để trở về Việt Nam... Vì sao anh lại quyết định như thế?
Trong 14 điều Phật dạy, điều tôi nhớ nhất là: “Món nợ lớn nhất của đời người là tình cảm”. Mình sống tình cảm nên dễ đau khổ lắm. Sự chia ly giữa tôi và Hoạ Mi là nỗi đau tưởng như không bao giờ lành, vậy mà rồi thời gian cũng trôi qua… Nhiều người nói Hoạ Mi bỏ tôi, nhưng không phải vậy. Khi đôi mắt của tôi bắt đầu bị mờ vì bệnh viêm võng mạc sắc tố, Hoạ Mi đã cố sức đưa tôi sang Pháp chữa bệnh, trong lúc gia đình vô cùng khó khăn, con bị suy dinh dưỡng, nhà thì dột nát tứ tung. Tôi đã nói với cô ấy: “Anh qua Pháp nếu trị được mắt sẽ ở lại nuôi con, nếu không anh sẽ về Việt Nam”. Để lại vợ và ba đứa con thơ, những đêm mưa tầm tã ở Sài Gòn, đứng ở cột điện thoại nghe tiếng con khóc ở phương trời xa đòi về với ba, lòng tôi đau như cắt. Nhưng tôi không muốn trở thành gánh nặng của vợ con, vì nếu tôi ở lại, vợ con tôi sẽ khổ hơn… Cho đến giờ, chúng tôi vẫn nghĩ về nhau trân trọng, yêu quý.

Thời gian là độc dược, nhưng cũng là thần dược, anh lại tìm thấy hạnh phúc sau bao nhiêu năm sống trong bóng tối?
Quá khứ đã khép lại. Tôi đã có một cuộc đời mới với hai đứa con xinh đẹp, khoẻ mạnh là niềm an ủi lớn. Cô ấy tình nghĩa, chăm sóc tôi rất tận tâm.

Vậy bây giờ, còn điều gì khiến anh lo sợ không?
Tôi chẳng còn gì để sợ nữa, chỉ lo con còn nhỏ quá, đứa lớn 15 tuổi, đứa nhỏ mới 7 tuổi, mà mình thì chẳng biết ngày nào tiếng kèn sẽ tắt. Trách nhiệm làm cha là điều tôi lo lắng nhất. Chỉ cần con ho một tiếng là tim mình đã nhói đau rồi, nuôi con mới biết thương cha mẹ ngày xưa… Tôi không mong con là kỹ sư, bác sĩ, cũng chẳng mong con giàu có gì, chỉ mong con sống đàng hoàng, có đạo đức. Còn một nỗi sợ nữa: chừng nào mình không còn thổi kèn được nữa, không còn đi dạy được nữa, thì trời hãy cho tôi chết… Sống mà không còn có ích nữa thì sống làm gì.

Anh có tin vào tình yêu đích thực?
Định mệnh có thể đưa đến cho mình nhiều mối tình, nhưng tình yêu đích thực thì chỉ có một. Tôi là người có số đào hoa (cười), trước khi lấy vợ cũng nhiều cô thương lắm, nhưng không để mình bị cuốn theo. Tự mình phải làm một rào cản, vì mình biết người ta yêu mình qua tiếng kèn thôi, còn cuộc đời thực thì trần trụi lắm.

Vì sao anh có được sức sống mạnh mẽ để vẫn giữ được thể lực, nhớ được hết các bản nhạc của Trịnh Công Sơn, Ngô Thuỵ Miên… và diễn tả nỗi đau một cách xúc động như thế?
Thực ra tôi có mạnh mẽ gì đâu. Suốt một thời gian dài tôi dường như quên mất nụ cười. Buồn đến nỗi không dám ra đường, vì gặp ai họ thấy mình rầu rĩ quá cũng kỳ. Tôi không thích đám đông, sống khép kín, chỉ ngồi trong im lặng. Nếu tôi không phải là chồng Hoạ Mi, chắc có lẽ cũng không ai để ý. Khi mình không nhìn thấy, thì thính giác và trí nhớ lại được phát huy tối đa. Tôi thuộc nằm lòng các bản nhạc, từ pop, jazz, nhạc tiền chiến, nhạc tình… và nhớ cả số trang, nhờ thế mới sống được bằng nghề. Ngày xưa ai dắt mình đi mắc cỡ vô cùng, sau mới dần quen. Âm nhạc ngộ lắm, phải có nội lực mới thổi kèn nổi. Tôi là người hay suy nghĩ, dễ xúc động, cái gì khuất tất một chút cũng chịu không nổi. Suy nghĩ điều xấu trong lòng cũng không chịu nổi. Người ta nói tiếng kèn của tôi đau xót thê lương, tôi đâu cố tình tạo ra nó, tôi chỉ thổi theo tâm trạng của mình, khóc cười với nó. Nó tự nhiên vì tôi đau thật, buồn thật. Nỗi buồn làm mình lớn lên, cái gì đầy đủ quá thì còn gì để nói.

Anh biết cười lại từ khi nào vậy?
Khi mình mù, cái thấy của mình nó nằm ở trong đầu. Tôi đã từng ước tất cả bệnh tật trong nhà hãy cho tôi gánh hết. Mình bệnh mình chịu được, người thân bệnh mình chịu không nổi. Khi ở Pháp về, tôi giống như lao xuống vực. Chính chị Quỳnh Nga, chủ nhà hàng Thanh Niên đã xốc tôi dậy, đưa tôi đến phòng trà Thanh Niên, và sau này là Maxim. Chị an ủi tôi: “Anh không thấy được, nhưng khách đến đây người ta chỉ kiếm hai người, họ kiếm tôi để ăn, và kiếm anh để nghe. Người ta ăn rồi quên ngay, nhưng người ta nghe thì nhớ mãi”. Chị thường hay nói chuyện đời, chuyện đạo, kể chuyện tiếu lâm cho tôi nghe, khiến tôi cười. Bây giờ thì tôi thuộc truyện tiếu lâm còn nhiều hơn chị nữa (cười rạng rỡ). Chị dạy tôi nếu có đi xuống vực thẳm, thì cũng biết thưởng thức một nụ hoa, tiếng chim hót trong sớm mai, để sống thật đẹp với nhau, với bè bạn, tận hưởng hết những hạnh phúc dù nhỏ nhoi… trên đường xuống vực! Tôi tin khi mình ăn ở tốt đẹp thì vận mệnh sẽ xoay chuyển, và tôi đã tìm thấy hạnh phúc cuối đời.

Ngoài âm nhạc, điều gì an ủi anh nhất?
Thực sự không có gì an ủi mình lớn bằng âm nhạc. Tôi có một người bạn từ thời trung học tới giờ, anh ấy tên là Thắng, thương và lo cho tôi nhiều lắm. Những lúc té, sốc, bạn đều dang tay. Chơi với nhau bao nhiêu năm mà chưa bao giờ anh đến chỗ tôi làm. Anh thương là thương cách sống của tôi thôi. Tôi sống nhờ bạn bè nhiều, chứ ít nhờ gia đình.

Từng bị dồn đuổi bởi đồng tiền, anh đã làm thế nào để thoát ra nó?
Cuộc sống lúc nào chẳng khó khăn, sáng mở mắt ra là cơm áo gạo tiền, rồi suy thoái kinh tế, làm thế nào kiếm đủ tiền học cho con…? Những cái đó dễ làm biến đổi tâm tánh người ta, nếu không biết chế ngự áp lực của đồng tiền. Tôi còn nhớ mãi câu nói của Nguyễn Tuân: “Khổ nhất trong xã hội là giới lương thiện”. Thôi kệ, cứ lương thiện đi, thiếu thốn vật chất một chút không sao, mà không bị dằn vặt tâm hồn, lương tâm không cắn rứt. Có như vậy thì giấc ngủ mới bình yên. Mình phải sống thế nào thì khi khó khăn mới có người giúp chứ. Đến một tuổi nào đó, cuộc đời giống như một cuốn phim quay chậm, nó sẽ tua lại hết những điều xấu, điều tốt mà mình đã làm. Tôi đã từng chứng kiến nhiều người già bị dằn vặt vì những lỡ lầm thời trai trẻ. Vui buồn, sướng khổ mới ra trần gian này, nhưng quan trọng nhất là biết vượt qua nghịch cảnh, đó là kim chỉ nam để tôi sống.

Một người sống lặng lẽ như anh chắc hẳn dễ tìm thấy bình yên cho riêng mình?
Chưa đâu. Trịnh Công Sơn chẳng đã suốt đời đi tìm sự bình yên, mà vẫn chưa tìm thấy đó sao. Tôi có một tật xấu là rất nóng tánh, nhưng càng lúc tôi càng chế ngự được nhờ nghe kinh, thuyết pháp. Một tia lửa xung đột có thể làm cháy cả rừng công đức, sự nóng giận khiến mình mất hết lý trí, dễ làm chuyện tầm bậy. Chính thanh thản mới là chân của hạnh phúc, nhưng cuộc đời là buồn, vui, giận, ghét, tất cả những người tu hành cũng chỉ để làm sao giữ cái tâm mình định mà thôi.

Theo anh, làm thế nào để giữ được tình yêu với cuộc đời này, cho dù cuộc đời có khắc nghiệt?
Đó là cả một cuộc hành trình dài, mà gia đình là một “học đường”, một tổ ấm để khi bạn té ngã có nơi nương tựa. Cuộc đời nghệ sĩ cũng đầy hãm hại, bon chen, chà đạp. Tôi đã từng có hết, và đã từng mất hết, nên hiểu được mất là chuyện bình thường, có một điều không bao giờ mất, đó là làm phước. Tôi không có điều kiện để làm phước nhiều, nhưng giúp được ai cái gì là mình vui lắm. Cho người ta thuốc là mình không bị bệnh. Cho người ta ăn là mình không bị đói, cho người ta mặc là mình không bị lạnh…

________________

Nhạc sĩ Bảo Chấn:

“Khi tôi nghe một tiếng kèn của Quốc thảng thốt giữa chiều đông, đó là khoảnh khắc của hạnh phúc. Tiếng kèn hiển hiện con người anh, giải mã được tâm hồn u uẩn, khiến người ta có thể chạm tới, cảm thông, thương mến, xót xa. Anh đã từng có một cuộc đời đẹp đầy giông bão, một cuộc đời buồn bã, một cuộc đời yên ả… tất cả đều được đón nhận, tan hoà vào tiếng kèn. Đó chính là nỗi đam mê, khắc khoải nồng nàn của anh”.

Ca sĩ Hoạ Mi: “Mười hai năm sống với nhau, tình nghĩa sâu nặng lắm. Vẫn biết nỗi đau nào rồi cũng sẽ qua đi, nhưng vết sẹo buồn thì vẫn còn đó. Người ta không thể chọn được số phận, nhưng có thể chọn được cách để sống đẹp, sống tốt với nhau. Nhận trách nhiệm nuôi ba đứa con, chúng tôi vẫn giữ liên lạc thường xuyên để hỏi ý kiến anh về cách nuôi dạy con, và trở thành bạn tốt của nhau. Tôi quý trọng anh nhất ở sự hiếu thảo và hy sinh hết lòng cho các con”.